НАРОДНАЯ ГУЛЬНЯ МОЛАДЗІ “ЯШЧАР” НА ПАСТАЎШЧЫНЕ ЯК АРХАІЧНАЯ ПРАЯВА НАЦЫЯНАЛЬНАЙ НЕМАТЭРЫЯЛЬНАЙ СПАДЧЫНЫ І ГІСТОРЫКА-КУЛЬТУРНАЯ КАШТОЎНАСЦЬ БЕЛАРУСІ
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
Аннотация
На падставе аналізу гісторыяграфіі навуковых даследаванняў і фальклорных запісаў народнай гульні моладзі “Яшчур” (“Яшчар”), зробленых савецкімі, расійскімі і беларускімі этнографамі, і сучасных яе фіксацый на Беларусі з выкарыстаннем семантычных падыходаў на аснове прац А. ван Генэпа і К. Юнга ў некаторых новых аспектах раскрыта міфалагічная, рытуальная і гульнёвая сутнасць гэтай яркай праявы традыцыйнай культуры Беларусі. Упершыню прасочаны этапы яе трансфармацыі ад старажытнага абраду жаночай ініцыяцыі да гульні, што з’яўляецца навізной гэтага даследавання. Вывучэнне варыянтаў “Яшчура”, запісаных у Пастаўскім раёне Віцебскай вобласці ад прамых носьбітаў, дазволіла выявіць наяўнасць найбольш архаічных рыс гэтага элемента народнай культуры ў дадзенай мясцовасці (у марфалогіі тэкстаў, ходзе гульні, прымеркаванасці яе ў календары), што і стала падмуркам для адраджэння “Яшчара” ў комплексе з іншымі традыцыйнымі гульнямі і танцамі на вясковых вечарынах, якія праводзіць фальклорны гурток Гуцкага сацыяльна-культурнага цэнтра, дзе паспяхова актуалізуецца і трансліруецца культурная спадчына краю. Зроблены высновы для абгрунтавання ўнясення народнай гульні моладзі “Яшчар” у в. Гута Пастаўскага раёна ў Дзяржаўны спіс гісторыка- культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.
Библиографические ссылки
Бернштам, Т.А. Следы архаических ритуалов и культов в русских молодёжных играх «Ящер» и «Олень» (Опыт реконструкции) / Т.А. Бернштам // Фольклор и этнография. Проблемы реконструкции фактов традиционной культуры : сб. научных трудов / отв. ред. В.Н. Путилов. – Л. : Наука, 1990. – С. 17–36.
Иванов, В.В. Змей [Электронный ресурс] / В.В. Иванов // Мифы народов мира : энциклопедия / гл. ред. С.А. Токарев. – М. : Рос. энцикл., 2008. – С. 387–389.
Міфы бацькаўшчыны / уклад. У.А. Васілевіч ; маст. Т.В. Шабунько. – Мінск : Бел. Энцыкл., 1994. – 109 с. : іл.
Богданович, А.Е. Пережитки древняго міросозерцанія у белоруссов : этнографическій очерк / А.Е. Богданович. – Мінск : Беларусь, 1995. – 186 с. – (Репринт. изд. 1895 г.).
Гульні, забавы, ігрышчы / склад. А.Ю. Лозка. – Мінск : Беларуская навука, 1996. – 534 с. : нот. іл. – (Бел. нар. творчасць).
Рыбаков, Б.А. Язычество древней Руси / Б.А. Рыбаков. – М. : София, Гелиос, 2001. – 744 с.
Козлова, Н.К. Восточнославянские мифологические рассказы о змеях. Систематика. Исследование. Тексты. [Электронный ресурс] / Н.К. Козлова ; научн. ред. В.М. Гацак. – Омск : Издат. дом “Наука”, 2006 – 460 с. – Режим доступа: http://svitk.ru/004_book_book/15b/3317_kozlova-o_zmeyah.php. – Дата доступа: 16.05.2017.
Лурье, М.Л. Эротические игры ряженых в русской традиции [Электронный ресурс] / М.Л. Лурье // Топорков, А. Русский эротический фольклор. Песни. Обряды и обрядовый фольклор. Народный театр. Заговоры. Загадки. Частушки. – С. 177–241. – Режим доступа: http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/topork. – Дата доступа: 17.04.2017.
Народные игры славян. Игра Ящер [Электронный ресурс].
Бярковіч, Т. Песенна-гульнявыя дзеі перыяду сонцавароту ў этнамузычнай традыцыі беларусаў / Т. Бярковіч. – Мінск : Бел. дзярж. акадэмія музыкі, 2015. –169 с.
Беларускі народны каляндар [Электронный ресурс ] / аўт.-укл. А.Ю. Лозка. – 2-е выд. перапрац. і дап. – Мінск : Полымя, 2002. – 240 с.
Шейн, П.В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края / П.В. Шейн. – СПб. : Тип. Имп. акад. наук, 1887. – Т. 1 : Бытовая и семейная жизнь белоруса в обрядах и песнях, ч. 1. – 512 с.
Народны тэатр / НАН Беларусі, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору ; уклад. і камент. М.А. Каладзінскага ; уступ. арт. А.С. Фядосіка ; рэд. выд. А.С. Фядосік, А.В. Сабалеўскі. – 2-е выд., выпр. і дапрац. – Мінск : Бел. навука 2004. – 554 с. – (Беларус. нар. творчасць).
Земляробчы каляндар: Абрады і звычаі / уклад., класіф., сістэмат. матэрыалаў і камент. А.І. Гурскага ; уступ. арт. А.І. Гурскага, А.С. Ліса. – 2-е выд., выпр. – Мінск : Бел. навука, 2003. – 429 с.
Вяселле: Абрад / рэдкал.: уклад., уступ. арт. і камент. К.А. Цвіркі ; муз. дадат. З.Я. Мажэйка [і інш.]. – 2-е выд. – Мінск : Бел. навука, 2004. – 683 с., нот. іл. – (Бел. нар. творчасць).
Крук, І.І. Следам за сонцам: Беларускі народны каляндар: Дапаможнік для педагогаў дзіцячых дашк. устаноў. / І.І. Крук. – Мінск : Ураджай, 1998. – 216 с.
Традыцыйная мастацкая культура Беларусі. Віцебскае Падзвінне / рэдкал.: Т.Б. Варфаламеева (нав. рэд. і склад.) [і інш.]. – Мінск : Беларуская навука, 2004. – Т. 2. – 910 с.
Прыдзвінскія прысмакі: метадычны матэрыял з вопыту работы клубаў нацыянальнай кухні, фальклору і гульні Віцебскай вобласці / Віцебскі абл. метад. Цэнтр нар. творч. ; саст.: І.І. Алюшына. – Віцебск : АМЦНТ, 2017. – 46 с.
Беларускі фальклор у сучасных запісах. Традыцыйныя жанры. Мінская вобласць / уклад. В.Д. Ліцвінка. – Мінск : Універсітэцкае, 1995. – 477 с. : іл., нот. іл.
Сідаровіч, К. Міф і рытуал у беларускай песенна-гульнявой дзеі “Яшчар” [Электронный ресурс] / К. Сідаровіч. // Фалькларыстычныя даследаванні: Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі : зб. навук. арт. / пад нав. рэд. В.В. Прыемка, Т.В. Лук’янавай ; уклад.: Т.А. Марозава. – Мінск : Права і эканоміка, 2013. – Вып. 10. – С. 82–86. – Режим доступа: http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/90726/1/Ксенія%20Сідаровіч%20Міф%20і%20рытуал%20у%20беларускай%20песенна-гульнявой%20дзеі%20_Яшчар_.pdf. – Дата доступу: 10.03.2018.
Алексніна, І.А. Карагод-гульня “Яшчур” (“Яшчар”) у кантэксце ўсходнеславянскага фальклорнага тэатра / І.А. Алексніна // Беларуская культура ва ўмовах глабалізацыі : матэрыялы нав. канф., прысв. 35-годдзю БДУКМ, Мінск, 3 снежня 2010 г. : у 2 т. / Беларус. дзярж. унів. культ. і маст. ; рэдкал.: М.А. Мажэйка [і інш.]. – Мінск : БДУКМ, 2011. – Т. 1. – С. 224–228.
Геннеп, А., ван. Обряды перехода. Систематическое изучение обрядов / А. ван Геннеп. – пер. с франц. – М. : Издат. фирма “Восточная литература” РАН, 1999. – 198 с.
Юнг, Карл. Об архетипах коллективного бессознательного. [Электронны рэсурс] / Карл Юнг // Архетип и символ. – Ренессанс, 1991. – 343 с.
Шейн, П. В. Белорусские народные песни с относящимися к ним обрядами, обычаями и суевериями, с приложением объяснительного словаря и грамматических примечаний / П. В. Шейн. – СПб. : Тип. Майкова, 1874. – 566 с.
Тресиддер, Джек. Словарь символов [Электронны рэсурс] / Джек Трессидер.
Свечникова, Е.В. Этнокультурные архетипы в белорусской антиутопии / Е.В. Свечникова // Вестник Полоцкого государственного университета. Сер. Е, Педагогические науки. – 2011. – № 15. – С. 126–129.
Беларуская міфалогія: Энцыклапед. слоўн. / С. Санько [і інш.]. – Мінск: Беларусь, 2004. – 592 с.
Возрастные периоды развития человека [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://www.libma.ru/psihologija/psihologija/p18.php. – Дата доступу: 6.02.2015.
Пропп, В.Я. Проблемы комизма и смеха. Ритуальный смех в фольклоре (по поводу сказки о Несмеяне) / В.Я. Пропп // Собрание трудов В.Я. Проппа ; научн. ред., комм. Ю.С. Рассказова. – М. : Лабиринт, 1999. – 288 с.