ГІСТОРЫЯ ВЫВУЧЭННЯ БУДАЎНІЧЫХ МАТЭРЫЯЛАЎ МУРАВАНЫХ ПОМНІКАЎ ПОЛАЦКА СТАРАЖЫТНАРУСКАГА ПЕРЫЯДУ
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
Анатацыя
Тэма даследавання будаўнічых матэрыялаў мураваных помнікаў ХІ – ХІІ стст. з’яўляецца перспектыўным накірункам археалагічнага вывучэння старажытнага Полацка. Будаўнічы матэрыял варта разглядаць як адну з крыніц інфармацыі аб гісторыі дойлідства на Русі. Да гэтай тэмы навукоўцы звярнуліся яшчэ ў ХІХ ст., і даследаванні праводзяцца да сённяшняга дня. У Полацку вядома 10 мураваных храмаў і княжацкі церам. Большасць з іх зруйнавана і з’яўляецца археалагічнай спадчынай. У апошнія гады актывізавалася праца ў гэтым накірунку. За апошнія 10 год у межах археалагічных наглядаў, шляхам раскопак і пры рэстаўрацыйных працах даследавана 5 помнікаў архітэктуры і сабрана вялікая калекцыя будаўнічых матэрыялаў (плінфы, плітак падлогі, смальты, рошчыны, фрагментаў тынкоўкі (у тым ліку з жывапісам) і інш.), якая патрабуе далейшага вывучэння.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
Гэты твор даступны па ліцэнзіі Creative Commons «Attribution» («Атрыбуцыя») 4.0 Сусветная.
Бібліяграфічныя спасылкі
Алексеев, Л.В. Западные земли домонгольской Руси: очерки истории, археологии и культуры : в 2 кн. / Л.В. Алексеев. – М. : Наука, 2006. – Кн. 2. –167 с.
Архитектурно-археологические исследования Софийского собора в Полоцке в 1975–1980, 1984 годах / И.В. Антипов [и др.] // Архитектурное наследство. – 2021. – № 74. – С. 16–28.
Археалогія Беларусі : энцыкл. : у 2 т. / рэдкал.: Т.У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : Беларус. Энцыкл. імя П.Броўкі, 2011. – Т. 2. Л–Я. – 464 с.
Безбородов, М.А. Исследования мозаичных стёкол ХІІ в. из Полоцка / М.А. Безбородов // Доклады АН БССР. – 1964. – Т. 8, № 3. – С. 169–170.
Бруноў, Н.І. Беларуская архітэктура ХІ – ХІІ стст. / Н.І. Бруноў // Зборнік артыкулаў. Этнаграфія. Антрапалогія. Псіхатэхніка і навуковая арганізацыя працы. Гісторыя мастацтва. – Менск, 1928. – С. 274.
Булкин, В.А. К строительной истории Софии Полоцкой в XVII – XVIII в. / В.А. Булкин // Вестник ПСТГУ. Сер. V: Вопросы истории и теории христианского искусства. – 2019. – Вып. 34. – С. 134–145.
Ганецкая, І.У. Маёліка на Беларусі ў ХІ – XVIII стст. / І.У. Ганецкая. – Мінск : Навука і тэхніка, 1995. − 120 с.
Ганецкая, І.У. Будаўнічыя матэрыялы і будаўнічая тэхніка ў культавым дойлідстве Полацкай зямлі XI – XIII ст. / І.У. Ганецкая // Матэрыялы па археалогіі Беларусі. – 2003. – Вып. 6. – С. 26–40.
Говорский, К.А. Историческое описание полоцкого Борисоглебского монастыря / К.А. Говорский // Вестн. Зап. Росии. – 1864. – № 5.
Дук, Д.В. К итогам археологического надзора за строительными работами на территории Бельчицкого Борисоглебского монастыря в городе Полоцке в 2003 году / Д.В. Дук // Труды Государственного Эрмитажа : [Т.] 46: Архитектура и археология Древней Руси: материалы научной конференции, посвящённой 100-летию со дня рождения М.К. Каргера (1903–1976) / Государственный Эрмитаж. – СПб : Изд-во Гос. Эрмитажа, 2009. – С. 60–64.
Дук, Д.У. Археалагічныя раскопкі на старажытным полацкім гарадзішчы ў 2007 г. / Д.У. Дук // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі : матэрыялы V Міжнар. навук. канф., 24–25 кастр. 2007 г. / уклад. Т.Л. Джумантаева. – Полацк : ППГКМЗ, 2009. – С. 255–278.
Дук, Д.У. Справаздача аб археалагічных раскопках на полацкім гарадзішчы ў 2007 г. У 2 ч.: Ч. 1. Тэкст / Д. У. Дук / Фонд археалагічнай навуковай дакументацыі Цэнтральнага навуковага архіва Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Справа № 2537.
Здановіч, Н.І. Беларуская паліваная кераміка ХІ – ХVІІІ ст. / Н.І. Здановіч, А.А. Трусаў. – Мінск : Навука і тэхніка,1993.– 183 с.
Ивановская, И.О. Музеи и Русская православная церковь: способы и технологии музеефикации церковного искусства в Российской Федерации и Республике Беларусь : дис. … канд. культурологии : 24.00.03 / И.О. Ивановская ; Росс. науч.-исслед. ин-т культурного и природного наследия им. Д.С. Лихачёва. – М., 2021. – 269 л.
Иоаннисян, О.М. От Десятинной церкви до Софии Полоцкой (о становлении древнерусского зодчества) / О.М. Иоаннисян // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі : матэрыялы VI Міжнар. навук. канф., Полацк, 1–3 ліст. 2012 г. : у 2 ч. – Полацк : НПГКМЗ, 2013. – Ч. 1. – С. 120–144.
Каргер, М.К. К истории полоцкого зодчества XII века (руины вновь открытого храма на Верхнем замке) / М.К. Каргер // Новое в археологии : сб. ст., посвящ. 70-летию А.В. Арциховского. – М. : Изд-во МГУ, 1972. – С. 202–204.
Каргер, М.К. Храм-усыпальница в Евфросиньевском монастыре в Полоцке / М.К. Каргер // Советская археология. – 1977. – № 1. – С. 241–244.
Коц, А.Л. Спецыфіка апрацоўкі археалагічных знаходак з раскопак на помніках архітэктуры старажытнарускага перыяду / А.Л. Коц // Охрана и популяризация культурного наследия: мировой и отечественный опыт : материалы междунар. науч.-практ. конф., Витебск, 22–23 окт. 2021 г. / Витеб. гос. ун-т ; редкол.: А.Н. Дулов (отв. ред.) [и др.]. – Витебск : ВГУ им. П.М. Машерова, 2021. – С. 91–97.
Коц, А.Л. Амфары-галаснікі са Спаса-Прэабражэнскай царквы Спаса-Еўфрасіньеўскага манастыра ў Полацку / А.Л. Коц // Зборнік дакладаў навуковай канферэнцыі, Віцебск, 23–24 кастр. 2014 г. / Упраўленне ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Віцебскага аблвыканкама, Віцеб. абл. краязн. музей ; рэдкал.: Г.У. Савіцкі. – Віцебск : ВДУ імя П.М. Машэрава, 2017. – С. 44–49.
Знаки на торцах плинфы Спасо-Преображенского храма в Полоцке (по материалам архитектурно-археологических раскопок 2018 г.) / А.Л. Коц [и др.] // Спасо-Преображенский храм в г. Полоцке: вопросы изучения и реставрации : материалы Между-нар. науч.-практ. конф., Полоцк, 17–18 сент. 2019 г. – Полоцк : Полоц. книж. изд-во, 2022. – С. 162–171.
Коц, А.Л. Фрагменты манументальнага жывапісу як археалагічныя знаходкі (па матэрыялах раскопак каля Спаса-Праабражэнскага храма ў Полацку): тэхналогія пошуку, падрыхтоўка да захавання і аднаўленне выяў / А.Л. Коц // «Ars longa: навуковыя дасягненні і перспектывы : зб. тэз. ІІІ нав.-практ. канф. маладых даследчыкаў, Мінск, 21 мая 2020 г. / Ін-т гісторыі НАН Беларусі. – Мінск : Ін-т гісторыі, 2020. – С. 69–71.
Кравчук, Е.М. Исследование строительных материалов Спасо-Преображенской церкви XII века в г. Полоцке / Е.М. Кравчук, Н.В. Гавриленко // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі : матэрыялы VI Міжнар. нав. канф., Полацк, 1–3 ліст. 2012 г. : у 2 ч. – Полацк : НПГКМЗ, 2013. – Ч. 1. – С. 181–195.
Магалінскі, І.У. Папярэднія вынікі археалагічных даследаванняў на тэрыторыі Спаса-Еўфрасіньеўскага манастра / І.У. Магалінскі, Я.М. Торшын, П.Л. Зыкаў // Матэрыялы па археалогіі Беларусі. – 2018. – № 29. – С. 277–280.
Матвеев, В.Н. Древнерусские керамические плитки из раскопок вокруг Спасского собора Евфросиниевского монастыря в Полоцке (по материалам работ 2017—2019 гг.) / В.Н. Матвеев, Е.Н. Торшин, А.Л. Коц // Спасо-Преображенский храм в г. Полоцке: вопросы изучения и реставрации : материалы Междунар. науч.-практ. конф., Полоцк, 17–18 сент. 2019 г. – Полоцк : Полоц. книж. изд-во, 2022. – С. 188–201. 25. Павлинов, А.М. Древние храмы Витебска и Полоцка / А.М. Павлинов // Труды IХ. – Т. 1. – М. : Тип. Э. Лисснера и Ю. Романа, 1895. – С. 1–18. 26. Ракицкий, В.В. Мера, мерки и обмеры Спасской церкви XII в. в Полоцке / В.В. Ракицкий // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі : матэрыялы VI Міжнар. нав. канф., Полацк, 1–3 ліст. 2012 г. : у 2 ч. – Полацк : НПГКМЗ, 2013. – Ч. 1. – С. 36–47.
Раппопорт, П.А. Полоцкое зодчество XII века / П.А. Раппопорт // Советская археология. – 1980. – № 3. – С. 142–161.
Раппопорт, П.А. Древнерусская архитектура / П.А. Раппопорт. – СПб. : Стройиздат, С.-Петерб. отд-е, 1993. – 286 с.
Раппопорт, П.А. Строительное производство Древней Руси X–XIII вв. / П.А. Раппопорт. – СПб. : Наука, 1994. – 160 с. 30. Сарабьянов, В.Д. Спасская церковь Евфросиниевского монастыря в Полоцке / В.Д. Сарабьянов. – 3-е изд., доп. и перераб. – Полоцк : Спасо-Евфрос. жен. монастырь в г. Полоцке Полоцкой епархии БПЦ, 2016. – 513 с. 31. Селицкий, А.А. Живопись Полоцкой земли XI – XII вв. / А.А. Селицкий. – Минск : Навука i тэхнiка, 1992. – 174 с.
Скабцова, Д.А. Фрагменты фресок храма-усыпальницы Евфросиниева монастыря в Полоцке из фондов Новгородского музея-заповедника / Д.А. Скабцова // Актуальные проблемы теории и истории искусства : сб. науч. ст. / Под ред. С.В. Мальцевой, Е.Ю. Станюкович-Денисовой. – СПб. : НП-Принт, 2013. – Вып. 3. – С. 222–227.
Скобцова, Д.А. Фрески Спасо-Преображенской церкви Евфросиниева монастыря в Полоцке в контексте искусства XII в. Проблема стиля / Д.А. Скобцова // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі : матэрыялы VI Міжнар. навук. канф., Полацк, 1–3 ліст. 2012 г. : у 2 ч. – Полацк : НПГКМЗ, 2013. – Ч. 1. – С. 120–125.
Соловьёв, А.А. Итоги археологического надзора за ремонтом теплотрассы на ул. Войкова в г. Полоцке / А.А. Соловьёв // Матэрыялы па археалогіі Беларусі. – 2009. – Вып. 17.: Археалагічныя даследаванні на Беларусі ў 2007 г. – С. 259–163.
Соловьёв, А.А. Полоцкий Софийский базилианский монастырь с XVIII до начала ХХ стст. (архитектура, планировка, конструкции) / А.А. Соловьёв // Актуальные проблемы архитектуры Белорусского Подвинья и сопредельных регионов: сб. ст. респ. науч.-практ. семенара, Новополоцк, 8-9 окт. 2015 г. / под общ. ред. В.Е. Овсейчика (отв. ред.). – Новополоцк : ПГУ, 2015. – С. 90–100.
Струков, Д.М. Альбом рисунков. 1864–1867 / Д.М. Струков. – Минск : БелЭн им. П. Бровки, 2011. – 308 с.
Торшин, Е.Н. О строительных материалах Софийского собора в Полоцке и проблеме датировки памятника / Е.Н. Тошин // Труды Государственного Эрмитажа : Первые каменные храмы Древней Руси : материалы архит.-археол. сем-ра, Санкт-Петербург, 22–24 нояб. 2010 г. / науч. ред. Д.Д. Ёлшин – СПб. : Изд-во Гос. Эрмитажа, 2012. – С. 337–352.
Трусаў, А.А. Беларускія дахі / А.А. Трусаў // Беларускі гістарычны часопіс. – 2021. – № 2. – С. 19–25.
Трусаў, А.А. Бельчыцкі манастыр / А.А. Трусаў // Беларускі гістарычны часопіс. – 1993. – № 1. – С. 43–50. 40. Трусаў, А.А. Гісторыя беларускай цэглы / А.А. Трусаў // Беларускі гістарычны часопіс. – 2017. – № 11. – С. 3–15.
Трусаў, А.А. Даследаванні будаўнічых канструкцый і будаўнічых матэрыялаў мураванага дойлідства Беларусі ў XVIII – першай палове ХХ ст. // А.А. Трусаў // Беларускі гістарычны часопіс. – 2018. – № 2. – С. 13–18.
Трусаў, А.А. Эвалюцыя будаўнічых матэрыялаў і тэхнікі манументальнага дойлідства Беларусі XI – XVIII cтст. / А.А. Трусаў. – Мінск : БДУКМ, 2020. – 306 с.
Федоренко, Т.К. Хранение, изучение и экспонирование фрагментов руинированных стенописей / Т.К. Федоренко // Спасо-Преображенский храм в г. Полоцке: вопросы изучения и реставрации : материалы Междунар. науч.-практ. конф., Полоцк, 17–18 сент. 2019 г. – Полоцк : Полоц. книж. изд-во, 2022. – С. 287–303.
Хозеров, И.М. Белорусское и смоленское зодчество XI–XIII вв. / И.М. Хозеров – Минск : Наука и техника, 1994. – 151 с.
Хозеров, И.М. Знаки и клейма кирпичей смоленских памятников зодчества древнейшего периода / И.М. Хозеров // Научные известия Смоленского государственного университета. – Смоленск, 1929. – Т. 5. – Вып. 3. – С. 166–198.
Фрагменты фресок из раскопок 2017–2019 гг. Спасского храма (XII в.) Спасо-Евфросиниевского монастыря в Полоцке / К.С. Чарыкова [и др.] // Спасо-Преображенский храм в г. Полоцке: вопросы изучения и реставрации : материалы Междунар. науч.-практ. конф., Полоцк, 17–18 сент. 2019 г. – Полоцк : Полоц. книж. изд-во, 2022. – С. 319–325.
Шероцкий, К. Софийский сабор в Полоцке / К. Шероцкий // Записки отделения русской и славянской археологии Императорского русского археологического общества. – Петроград, 1915. – Т. 10. – Ч. 2.
Штыхов, Г.В. Древнеполоцкое каменное зодчество / Г.В. Штыхов // Белорусские древности. Доклады к конференции по археологии Белоруссии, Минск, январь-февраль 1968 г. ; под ред. В.Д. Будько [и др.]. – Минск, 1967. – С. 262–297. 49. Шчакаціхін, М.М. Нарысы з гісторыі беларускага мастацтва / М.М. Шчакаціхін. – Минск : Навука і тэхніка, 1993. – 336 с.
Ярмохiн, М.В. Дэндрахраналагiчнае датаванне будаўнiцтва Полацкай Спаса-Праабражэнскай царквы / М.В. Ярмохiн, А. Вiтас, I.Л. Калечыц // Беларускi гiстарычны часопiс. – 2016. – № 8. – С. 13–17.
Рэкамендаваныя артыкулы аўтара (аўтараў)
- А. Л. КОЦ, МУЗЫЧНАЯ КУЛЬТУРА ПОЛАЦКА XI – XIX стст. (ПА МАТЭРЫЯЛАХ АРХЕАЛАГІЧНЫХ РАСКОПАК), Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 1 (2022)
- А. Л. КОЦ, І. У. МАГАЛІНСКІ, П. М. КЕНЬКО, СЛЯДЫ РАЗБУРЭННЯ МУРАВАНЫХ БУДЫНКАЎ ХІ–ХІІІ стст. НА ВЕРХНІМ ЗАМКУ СТАРАЖЫТНАГА ПОЛАЦКА, Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 2 (2023)
- І. У. МАГАЛІНСКІ, В. А. ЕМЕЛЬЯНЧЫК, А. Л. КОЦ, П. М. КЕНЬКО, ПАПЯРЭДНІЯ ВЫНІКІ ДАСЛЕДАВАННЯ МОГІЛЬНІКА ХІ-ХІІІ стст. НА ТЭРЫТОРЫІ ВЕРХНЯГА ЗАМКА ПОЛАЦКА, Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 2 (2023)
- А. Л. КОЦ, ЖЫЛЛЁВА-ГАСПАДАРЧЫЯ КОМПЛЕКСЫ Х–XVIII СТСТ. НІЖНЯГА ЗАМКА ПОЛАЦКА (ПА ВЫНІКАХ РАСКОПАК 2014 ГОДА), Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 1 (2018)
- А. Л. КОЦ, ПЛІНФА Ў ПАХАВАННЯХ ХІ–ХІV СТСТ. У ПОЛАЦКУ, Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 1 (2024)
- А. Л. КОЦ, ПРАБЛЕМЫ І ПЕРСПЕКТЫВЫ ВЫВУЧЭННЯ ЖЫЛЛЁВА-ГАСПАДАРЧЫХ КОМПЛЕКСАЎ ПОЛАЦКА XI – XVIII стст., Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 1 (2021)
- Я. М. ТОРШЫН, П. Л. ЗЫКАЎ, А. Л. КОЦ, БАРАБАН СПАСА-ПРААБРАЖЭНСКАГА ХРАМА Ў ПОЛАЦКУ (ПА МАТЭРЫЯЛАХ НОВЫХ ДАСЛЕДАВАННЯЎ У 2021 ГОДА), Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 3 (2024)
- А. Л. КОЦ, ЮВЕЛІРНАЯ МАЙСТЭРНЯ ХІІ СТАГОДДЗЯ НА ЗАПАЛОЦКІМ ПАСАДЗЕ СТАРАЖЫТНАГА ПОЛАЦКА (ПА МАТЭРЫЯЛАХ АРХЕАЛАГІЧНЫХ РАСКОПАК 2013 ГОДА), Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 1 (2015)