THE HISTORY OF THE STUDY OF BUILDING MATERIALS STONE MONUMENT OF POLOTSK IN ANCIENTRUS PERIOD
Article Sidebar
Main Article Content
Abstract
The theme of the study of building materials of stone architecture of the XI-XII centuries. is a promising area of archaeological study of ancient Polotsk. Building material should be considered as one of the sources of information about the history of architecture in Russia. The study of building materials began in the 19th century and continues to this day. There are 10 stone temples and a princely church in Polotsk. Most of them have been demolished and are part of the archaeological heritage. Over the past 10 years, as part of archaeological excavations and restoration work, 5 architectural monuments and a large collection of building materials (plinths, floor tiles, smalt, mortar, fragments of plaster (including painted, etc.) have been investigated, which requires further study.
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
References
Алексеев, Л.В. Западные земли домонгольской Руси: очерки истории, археологии и культуры : в 2 кн. / Л.В. Алексеев. – М. : Наука, 2006. – Кн. 2. –167 с.
Архитектурно-археологические исследования Софийского собора в Полоцке в 1975–1980, 1984 годах / И.В. Антипов [и др.] // Архитектурное наследство. – 2021. – № 74. – С. 16–28.
Археалогія Беларусі : энцыкл. : у 2 т. / рэдкал.: Т.У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : Беларус. Энцыкл. імя П.Броўкі, 2011. – Т. 2. Л–Я. – 464 с.
Безбородов, М.А. Исследования мозаичных стёкол ХІІ в. из Полоцка / М.А. Безбородов // Доклады АН БССР. – 1964. – Т. 8, № 3. – С. 169–170.
Бруноў, Н.І. Беларуская архітэктура ХІ – ХІІ стст. / Н.І. Бруноў // Зборнік артыкулаў. Этнаграфія. Антрапалогія. Псіхатэхніка і навуковая арганізацыя працы. Гісторыя мастацтва. – Менск, 1928. – С. 274.
Булкин, В.А. К строительной истории Софии Полоцкой в XVII – XVIII в. / В.А. Булкин // Вестник ПСТГУ. Сер. V: Вопросы истории и теории христианского искусства. – 2019. – Вып. 34. – С. 134–145.
Ганецкая, І.У. Маёліка на Беларусі ў ХІ – XVIII стст. / І.У. Ганецкая. – Мінск : Навука і тэхніка, 1995. − 120 с.
Ганецкая, І.У. Будаўнічыя матэрыялы і будаўнічая тэхніка ў культавым дойлідстве Полацкай зямлі XI – XIII ст. / І.У. Ганецкая // Матэрыялы па археалогіі Беларусі. – 2003. – Вып. 6. – С. 26–40.
Говорский, К.А. Историческое описание полоцкого Борисоглебского монастыря / К.А. Говорский // Вестн. Зап. Росии. – 1864. – № 5.
Дук, Д.В. К итогам археологического надзора за строительными работами на территории Бельчицкого Борисоглебского монастыря в городе Полоцке в 2003 году / Д.В. Дук // Труды Государственного Эрмитажа : [Т.] 46: Архитектура и археология Древней Руси: материалы научной конференции, посвящённой 100-летию со дня рождения М.К. Каргера (1903–1976) / Государственный Эрмитаж. – СПб : Изд-во Гос. Эрмитажа, 2009. – С. 60–64.
Дук, Д.У. Археалагічныя раскопкі на старажытным полацкім гарадзішчы ў 2007 г. / Д.У. Дук // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі : матэрыялы V Міжнар. навук. канф., 24–25 кастр. 2007 г. / уклад. Т.Л. Джумантаева. – Полацк : ППГКМЗ, 2009. – С. 255–278.
Дук, Д.У. Справаздача аб археалагічных раскопках на полацкім гарадзішчы ў 2007 г. У 2 ч.: Ч. 1. Тэкст / Д. У. Дук / Фонд археалагічнай навуковай дакументацыі Цэнтральнага навуковага архіва Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Справа № 2537.
Здановіч, Н.І. Беларуская паліваная кераміка ХІ – ХVІІІ ст. / Н.І. Здановіч, А.А. Трусаў. – Мінск : Навука і тэхніка,1993.– 183 с.
Ивановская, И.О. Музеи и Русская православная церковь: способы и технологии музеефикации церковного искусства в Российской Федерации и Республике Беларусь : дис. … канд. культурологии : 24.00.03 / И.О. Ивановская ; Росс. науч.-исслед. ин-т культурного и природного наследия им. Д.С. Лихачёва. – М., 2021. – 269 л.
Иоаннисян, О.М. От Десятинной церкви до Софии Полоцкой (о становлении древнерусского зодчества) / О.М. Иоаннисян // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі : матэрыялы VI Міжнар. навук. канф., Полацк, 1–3 ліст. 2012 г. : у 2 ч. – Полацк : НПГКМЗ, 2013. – Ч. 1. – С. 120–144.
Каргер, М.К. К истории полоцкого зодчества XII века (руины вновь открытого храма на Верхнем замке) / М.К. Каргер // Новое в археологии : сб. ст., посвящ. 70-летию А.В. Арциховского. – М. : Изд-во МГУ, 1972. – С. 202–204.
Каргер, М.К. Храм-усыпальница в Евфросиньевском монастыре в Полоцке / М.К. Каргер // Советская археология. – 1977. – № 1. – С. 241–244.
Коц, А.Л. Спецыфіка апрацоўкі археалагічных знаходак з раскопак на помніках архітэктуры старажытнарускага перыяду / А.Л. Коц // Охрана и популяризация культурного наследия: мировой и отечественный опыт : материалы междунар. науч.-практ. конф., Витебск, 22–23 окт. 2021 г. / Витеб. гос. ун-т ; редкол.: А.Н. Дулов (отв. ред.) [и др.]. – Витебск : ВГУ им. П.М. Машерова, 2021. – С. 91–97.
Коц, А.Л. Амфары-галаснікі са Спаса-Прэабражэнскай царквы Спаса-Еўфрасіньеўскага манастыра ў Полацку / А.Л. Коц // Зборнік дакладаў навуковай канферэнцыі, Віцебск, 23–24 кастр. 2014 г. / Упраўленне ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Віцебскага аблвыканкама, Віцеб. абл. краязн. музей ; рэдкал.: Г.У. Савіцкі. – Віцебск : ВДУ імя П.М. Машэрава, 2017. – С. 44–49.
Знаки на торцах плинфы Спасо-Преображенского храма в Полоцке (по материалам архитектурно-археологических раскопок 2018 г.) / А.Л. Коц [и др.] // Спасо-Преображенский храм в г. Полоцке: вопросы изучения и реставрации : материалы Между-нар. науч.-практ. конф., Полоцк, 17–18 сент. 2019 г. – Полоцк : Полоц. книж. изд-во, 2022. – С. 162–171.
Коц, А.Л. Фрагменты манументальнага жывапісу як археалагічныя знаходкі (па матэрыялах раскопак каля Спаса-Праабражэнскага храма ў Полацку): тэхналогія пошуку, падрыхтоўка да захавання і аднаўленне выяў / А.Л. Коц // «Ars longa: навуковыя дасягненні і перспектывы : зб. тэз. ІІІ нав.-практ. канф. маладых даследчыкаў, Мінск, 21 мая 2020 г. / Ін-т гісторыі НАН Беларусі. – Мінск : Ін-т гісторыі, 2020. – С. 69–71.
Кравчук, Е.М. Исследование строительных материалов Спасо-Преображенской церкви XII века в г. Полоцке / Е.М. Кравчук, Н.В. Гавриленко // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі : матэрыялы VI Міжнар. нав. канф., Полацк, 1–3 ліст. 2012 г. : у 2 ч. – Полацк : НПГКМЗ, 2013. – Ч. 1. – С. 181–195.
Магалінскі, І.У. Папярэднія вынікі археалагічных даследаванняў на тэрыторыі Спаса-Еўфрасіньеўскага манастра / І.У. Магалінскі, Я.М. Торшын, П.Л. Зыкаў // Матэрыялы па археалогіі Беларусі. – 2018. – № 29. – С. 277–280.
Матвеев, В.Н. Древнерусские керамические плитки из раскопок вокруг Спасского собора Евфросиниевского монастыря в Полоцке (по материалам работ 2017—2019 гг.) / В.Н. Матвеев, Е.Н. Торшин, А.Л. Коц // Спасо-Преображенский храм в г. Полоцке: вопросы изучения и реставрации : материалы Междунар. науч.-практ. конф., Полоцк, 17–18 сент. 2019 г. – Полоцк : Полоц. книж. изд-во, 2022. – С. 188–201. 25. Павлинов, А.М. Древние храмы Витебска и Полоцка / А.М. Павлинов // Труды IХ. – Т. 1. – М. : Тип. Э. Лисснера и Ю. Романа, 1895. – С. 1–18. 26. Ракицкий, В.В. Мера, мерки и обмеры Спасской церкви XII в. в Полоцке / В.В. Ракицкий // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі : матэрыялы VI Міжнар. нав. канф., Полацк, 1–3 ліст. 2012 г. : у 2 ч. – Полацк : НПГКМЗ, 2013. – Ч. 1. – С. 36–47.
Раппопорт, П.А. Полоцкое зодчество XII века / П.А. Раппопорт // Советская археология. – 1980. – № 3. – С. 142–161.
Раппопорт, П.А. Древнерусская архитектура / П.А. Раппопорт. – СПб. : Стройиздат, С.-Петерб. отд-е, 1993. – 286 с.
Раппопорт, П.А. Строительное производство Древней Руси X–XIII вв. / П.А. Раппопорт. – СПб. : Наука, 1994. – 160 с. 30. Сарабьянов, В.Д. Спасская церковь Евфросиниевского монастыря в Полоцке / В.Д. Сарабьянов. – 3-е изд., доп. и перераб. – Полоцк : Спасо-Евфрос. жен. монастырь в г. Полоцке Полоцкой епархии БПЦ, 2016. – 513 с. 31. Селицкий, А.А. Живопись Полоцкой земли XI – XII вв. / А.А. Селицкий. – Минск : Навука i тэхнiка, 1992. – 174 с.
Скабцова, Д.А. Фрагменты фресок храма-усыпальницы Евфросиниева монастыря в Полоцке из фондов Новгородского музея-заповедника / Д.А. Скабцова // Актуальные проблемы теории и истории искусства : сб. науч. ст. / Под ред. С.В. Мальцевой, Е.Ю. Станюкович-Денисовой. – СПб. : НП-Принт, 2013. – Вып. 3. – С. 222–227.
Скобцова, Д.А. Фрески Спасо-Преображенской церкви Евфросиниева монастыря в Полоцке в контексте искусства XII в. Проблема стиля / Д.А. Скобцова // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі : матэрыялы VI Міжнар. навук. канф., Полацк, 1–3 ліст. 2012 г. : у 2 ч. – Полацк : НПГКМЗ, 2013. – Ч. 1. – С. 120–125.
Соловьёв, А.А. Итоги археологического надзора за ремонтом теплотрассы на ул. Войкова в г. Полоцке / А.А. Соловьёв // Матэрыялы па археалогіі Беларусі. – 2009. – Вып. 17.: Археалагічныя даследаванні на Беларусі ў 2007 г. – С. 259–163.
Соловьёв, А.А. Полоцкий Софийский базилианский монастырь с XVIII до начала ХХ стст. (архитектура, планировка, конструкции) / А.А. Соловьёв // Актуальные проблемы архитектуры Белорусского Подвинья и сопредельных регионов: сб. ст. респ. науч.-практ. семенара, Новополоцк, 8-9 окт. 2015 г. / под общ. ред. В.Е. Овсейчика (отв. ред.). – Новополоцк : ПГУ, 2015. – С. 90–100.
Струков, Д.М. Альбом рисунков. 1864–1867 / Д.М. Струков. – Минск : БелЭн им. П. Бровки, 2011. – 308 с.
Торшин, Е.Н. О строительных материалах Софийского собора в Полоцке и проблеме датировки памятника / Е.Н. Тошин // Труды Государственного Эрмитажа : Первые каменные храмы Древней Руси : материалы архит.-археол. сем-ра, Санкт-Петербург, 22–24 нояб. 2010 г. / науч. ред. Д.Д. Ёлшин – СПб. : Изд-во Гос. Эрмитажа, 2012. – С. 337–352.
Трусаў, А.А. Беларускія дахі / А.А. Трусаў // Беларускі гістарычны часопіс. – 2021. – № 2. – С. 19–25.
Трусаў, А.А. Бельчыцкі манастыр / А.А. Трусаў // Беларускі гістарычны часопіс. – 1993. – № 1. – С. 43–50. 40. Трусаў, А.А. Гісторыя беларускай цэглы / А.А. Трусаў // Беларускі гістарычны часопіс. – 2017. – № 11. – С. 3–15.
Трусаў, А.А. Даследаванні будаўнічых канструкцый і будаўнічых матэрыялаў мураванага дойлідства Беларусі ў XVIII – першай палове ХХ ст. // А.А. Трусаў // Беларускі гістарычны часопіс. – 2018. – № 2. – С. 13–18.
Трусаў, А.А. Эвалюцыя будаўнічых матэрыялаў і тэхнікі манументальнага дойлідства Беларусі XI – XVIII cтст. / А.А. Трусаў. – Мінск : БДУКМ, 2020. – 306 с.
Федоренко, Т.К. Хранение, изучение и экспонирование фрагментов руинированных стенописей / Т.К. Федоренко // Спасо-Преображенский храм в г. Полоцке: вопросы изучения и реставрации : материалы Междунар. науч.-практ. конф., Полоцк, 17–18 сент. 2019 г. – Полоцк : Полоц. книж. изд-во, 2022. – С. 287–303.
Хозеров, И.М. Белорусское и смоленское зодчество XI–XIII вв. / И.М. Хозеров – Минск : Наука и техника, 1994. – 151 с.
Хозеров, И.М. Знаки и клейма кирпичей смоленских памятников зодчества древнейшего периода / И.М. Хозеров // Научные известия Смоленского государственного университета. – Смоленск, 1929. – Т. 5. – Вып. 3. – С. 166–198.
Фрагменты фресок из раскопок 2017–2019 гг. Спасского храма (XII в.) Спасо-Евфросиниевского монастыря в Полоцке / К.С. Чарыкова [и др.] // Спасо-Преображенский храм в г. Полоцке: вопросы изучения и реставрации : материалы Междунар. науч.-практ. конф., Полоцк, 17–18 сент. 2019 г. – Полоцк : Полоц. книж. изд-во, 2022. – С. 319–325.
Шероцкий, К. Софийский сабор в Полоцке / К. Шероцкий // Записки отделения русской и славянской археологии Императорского русского археологического общества. – Петроград, 1915. – Т. 10. – Ч. 2.
Штыхов, Г.В. Древнеполоцкое каменное зодчество / Г.В. Штыхов // Белорусские древности. Доклады к конференции по археологии Белоруссии, Минск, январь-февраль 1968 г. ; под ред. В.Д. Будько [и др.]. – Минск, 1967. – С. 262–297. 49. Шчакаціхін, М.М. Нарысы з гісторыі беларускага мастацтва / М.М. Шчакаціхін. – Минск : Навука і тэхніка, 1993. – 336 с.
Ярмохiн, М.В. Дэндрахраналагiчнае датаванне будаўнiцтва Полацкай Спаса-Праабражэнскай царквы / М.В. Ярмохiн, А. Вiтас, I.Л. Калечыц // Беларускi гiстарычны часопiс. – 2016. – № 8. – С. 13–17.
Most read articles by the same author(s)
- A. KOTS, MUSICAL CULTURE OF POLATSK XI – XIX CENTURIES. (BASED ON MATERIALS FROM ARCHAEOLOGICAL EXCAVATIONS), Vestnik of Polotsk State University. Part A. Humanities: No. 1 (2022)
- I. MAHALINSKI, V. YEMIALYANCHYK, A. KOTS, P. KENKO, PRELIMINARY RESULTS OF THE STUDY OF THE CEMETERY OF THE XI–XIII CENTURIES ON THE TERRITORY OF THE UPPER CASTLE OF POLOTSK, Vestnik of Polotsk State University. Part A. Humanities: No. 2 (2023)
- A. KOTS, THE HOUSEHOLD COMPLEXES WITHIN THE TERRITORY OF THE LOWER CASTLE IN POLACK IN THE XTH-XVIIITH CENTURIES (BASED ON THE RESULTS OF THE EXCAVATIONS IN 2014), Vestnik of Polotsk State University. Part A. Humanities: No. 1 (2018)
- A. KOTS, PLYNTH IN THE BURIALS OF THE XIth – XIVth CENTURIES IN POLOTSK, Vestnik of Polotsk State University. Part A. Humanities: No. 1 (2024)
- A. KOTS, THE PROBLEMS AND THE PROSPECTS OF STUDYING POLOTSK ESTATE COMPLEXES IN XI – XVIII CENTURIES, Vestnik of Polotsk State University. Part A. Humanities: No. 1 (2021)
- E. TORSHIN, P. ZYKOV, A. KOTS, DOME OF THE SPASO-PREOBRAZHENSKY CHURCH IN POLOTSK (RESEARCH IN 2021), Vestnik of Polotsk State University. Part A. Humanities: No. 3 (2024)
- A. KOTS, THE JEWELER’S WORKSHOP OF XII CENTURIES ON THE TERRITORY OF ZAPOLOTSKI POSAD OF ANCIENT POLOTSK (BASED ON THE MATERIALS OF THE EXCAVATIONS IN 2013), Vestnik of Polotsk State University. Part A. Humanities: No. 1 (2015)