ТРАДЫЦЫЙНАЯ ПАХАВАЛЬНАЯ АБРАДНАСЦЬ БЕЛАРУСАЎ ПАДЗВІННЯ: РЭГІЯНАЛЬНЫЯ АСАБЛІВАСЦІ І ЛАКАЛЬНЫЯ ВАРЫЯНТЫ
##plugins.themes.bootstrap3.article.sidebar##
##plugins.themes.bootstrap3.article.main##
Анатацыя
На аснове этнаграфічных матэрыялаў другой паловы ХІХ – пачатку ХХІ ст. разгледжана традыцыйная пахавальная абраднасць беларусаў Падзвіння. Вылучаны рэгіянальныя асаблівасці і лакальныя варыянты. Прыходзім да высновы, што традыцыйныя пахавальныя абрады беларусаў Падзвіння ў сваёй аснове маюць тыя ж кампаненты, што і абраднасць іншых рэгіёнаў краіны, але пры гэтым праяўляюць рэгіянальныя асаблівасці. У межах рэгіёна пахавальная абраднасць беларускага этнасу мае лакальную варыятыўнасць. Яна характэрна асобным абрадавым дзеянням, іх семантыцы, уяўленням і прадпісанням, матэрыяльнай абрадавай атрыбутыцы, а таксама праяўляюцца ў наяўнасці ці адсутнасці ў канкрэтным рэгіёне пэўных структурных частак абраду. Да этналагічнага вывучэння былі прыцягнуты новыя матэрыялы, значная частка якіх зафіксавана аўтарам у межах рэгіёна.
##plugins.themes.bootstrap3.article.details##
Гэты твор даступны па ліцэнзіі Creative Commons «Attribution» («Атрыбуцыя») 4.0 Сусветная.
Бібліяграфічныя спасылкі
Седакова, О.А. Поэтика обряда : Погребальная обрядность восточных и южных славян / О.А. Седакова. – М. : Индрик, 2004. – 320 с.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ў вёскі Свіркі і Валодзькі Докшыцкага раёна (2012 г.). Запісы Матошка А. – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 7.
Байбурин, А.К. Ритуал в традиционной культуре : Структурно-семантический анализ восточнославянских обрядов / А.К. Байбурин. – СПб. : Наука, 1993. – 237 с.
Легенды і паданні / склад. : М.Я. Грынблат, А.І. Гурскі ; рэд. тома А.С. Фядосік. – Мінск : Навука і тэхніка, 1983. – 544 с.
Зеленин, Д.К. Избранные труды. Очерки русской мифологии : Умершие неестественной смертью и русалки / Д.К. Зеленин ; вступ. ст. Н.И. Толстого ; подг. текста, комент., указат. Е.Е. Левкиевской. – М. : Индрик, 1995. – 432 с.
Лобач, У. Самагубца / У. Лобач // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. – Мінск, 2011. – С. 424–425.
Аўсейчык, У.Я. Эвалюцыя пахавання «нячыстых» нябожчыкаў у ХХ – пачатку ХХІ стагоддзя (па матэрыялах беларусаў Падзвіння) / У.Я. Аўсейчык // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі / НАН Беларусі, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору і мя К . Крапівы ; навук. рэд. А.І. Лакотка. – Мінск, 2011. – Вып. 11. – С. 317–323.
Никифоровский, Н.Я. Простонародные приметы и поверья, суеверные обряды и обычаи, легендарные сказания о лицах и местах / Н.Я. Никифоровский. – Витебск : Губерн. Типо-Литограф., 1897. – [2], X, 307, 30 с.
Сысоў, У.М. Беларуская пахавальная абраднасць : Структура абраду, галашэнні, функцыі слова і дзеяння / У.М. Сысоў. – Мінск : Навука і тэхніка, 1995. – 182 с.
Шпілеўскі, П.М. Беларусь у абрадах і казках / П.М. Шпілеўскі ; пер. з рус. А. Вашчанкі. – Мінск : Літаратура і Мастацтва, 2010. – 301 с.
Анимеле, Н. Быт белорусских крестьян / Н. Анимеле // Этнографический сборник. – 1854. – Вып. ІІ. – С. 111–268.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ў Докшыцкі раён (ліпень 2011 г.). – Сш. 2. Запісы Аўсейчыка У.Я. – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 4.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ПДУ ў Глыбоцкі і Пастаўскі раёны (4–18 ліпеня 2012 г.). – Сш. 1. Запісы Аўсейчыка У.Я. – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 5.
Палявыя этнаграфічныя запісы Аўсейчыка У.Я. (2005–2011 гг.). – Сш. 7. Матэрыялы этнаграфічнай экспедыцыі у в. Гайдукі Пастаўскага раёна (2008–2009 гг.). – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 8.
Толстой, Н.И. Глаза и зрение покойников в славянских народных представлениях / Н.И. Толстой // Балтославянские этнокультурные и археологические древности. Погребальный обряд : тезисы докладов / Ин-т славяноведения и балканистики АН СССР ; редкол. : Вяч.Вс. Иванов (отв. ред.), Л.Г. Невская. – М., 1985. – С. 83–87.
Расонска-Віцебская экспедыцыя (чэрвень, 1989).– Сш. 2. Запісы Сысова У.М. // АІМЭФ. – Ф. 8. Воп. 89. Спр. 244.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ПДУ ў Глыбоцкі і Ушацкі раёны (5–22 ліпеня 2010 г.). – Сш. 4. Запісы Аўсейчыка У.Я., Круткіна А., Шумілава Дз., Жахоўскага Б., Салаўёва С., Путронка К., Пятрова І., Траццяковай А. – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 3.
Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. – Мінск : Бел. навука, 2004. – Т. 2 : Віцебскае Падзвінне / Т.Б. Варфаламеева, А.М. Боганева, М.А. Козенка. – 910 с.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ПДУ ў Глыбоцкі і Ушацкі раёны (5–22 ліпеня 2010 г.). – Сш. 1. Запісы Аўсейчыка У.Я., Філіпенкі У.С., Круткіна А. – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 3.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ПДУ ў Глыбоцкі і Ушацкі раёны (5–22 ліпеня 2010 г.). – Сш. 3. Запісы Аўсейчыка У.Я., Філіпенкі У.С., Круткіна А., Траццяковай А. – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 3.
Шейн, П.В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края / П.В. Шейн. – СПб. : Тип. имп. акад. наук, 1890. – Т. 1. Ч. 2 : Бытовая и семейная жизнь белорусов в обрядах и песнях. – XXXIV, 712, [4] с.
Крук, І.І. Народныя абрады і звычаі Верхнядзвіншчыны / І.І. Крук // Памяць : гіст.-дакум. хроніка Верхнядзвінскага раёна : у 2 кн. – Мінск, 2000. – Кн. 2. – С. 292–319.
Аўсейчык, У.Я. Полаўзроставыя асаблівасці ў традыцыйнай пахавальна-памінальнай абраднасці беларусаў Падзвіння / У.Я. Аўсейчык // Гендер и проблемы коммуникативного поведения : сб. материалов четвертой междунар. науч. конф., Полоцк, 28–29 окт. 2010 г. / Полоцк. гос. ун-т ; редкол. : М.Д. Путрова [и др.]. – Новополоцк, 2010. – С. 93–97.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ПДУ ў Докшыцкі раён (ліпень 2009 г.). – Сш. 1. Запісы Аўсейчыка У.Я., Філіпенкі У.С., Лобача У.А., Зянько В., Шаўчэнка Я. – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 2.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ПДУ ў Глыбоцкі і Пастаўскі раёны (4–18 ліпеня 2012 г.). – Сш. 2. Запісы Аўсейчыка У.Я., Лобача У.А. – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 5.
Палявыя этнаграфічныя запісы Аўсейчыка У.Я. (2005–2011 гг.). – Сш. 8. Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ў Мёрскі і Верхнядзвінскі раёны (16–17 чэрвеня 2009 г.). – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 8.
Палявыя этнаграфічныя запісы Аўсейчыка У.Я. (2005–2011 гг.). – Сш. 9. Матэрыялы этнаграфічнай экспедыцыі ў вв. Лоўжа і Пабеда Шумілінскага раёна Віцебскай вобласці (2009 г.). – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 8.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ПДУ ў Бешанковіцкі, Чашніцкі і Лепельскі раёны (ліпень 1996 г.). – Сш. 2. Запісы студэнтаў групы 95-Гіс Гаўрылава В., Далгова Д., Сакалова Ю., Яронька В., Зубровай А., Муляронак Н., Кiрычык В., Вярцінскай А., Зайцавай А., Змітрачэнка А., Рублеўскай В. – Ф. 1. Воп. 1. Спр. 2.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ПДУ ў Глыбоцкі і Ушацкі раёны (5–22 ліпеня 2010 г.). – Сш. 2. Запісы Аўсейчыка У.Я., Філіпенкі У.С., Круткіна А., Траццяковай А., Пятрова І. – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 3.
Лексічны атлас беларускіх народных гаворак : у 5 т. / АН Беларусі, Ін-т мовазнаўства імя Я. Коласа ; пад рэд. Ю.Ф. Мацкевіча. – Мінск : Фонд фундам. дасл. Рэсп. Беларусь, М-ва архітэктуры і буд-ва Рэсп. Беларусь, 1996. – Т. 3 : Чалавек / уклад. : А.П. Груцо [і інш.] ; навук. рэд. І.Я. Яшкін. – 115, [293] с.
Листова, Т.А. Семейные обряды русско-белорусского пограничья в контексте этнополитической истории. XIX – начало XXI вв. : дис. ... канд. ист. наук : 07.00.07 / Т.А. Листова. – М., 2006. – 349, [20] л.
Пщелко, А.Р. Микитовы хаутуры. Очерк из белорусской жизни / А.Р. Пщелко. – Витебск : Типо-Литограф. П.А. Подземского, 1910. – 53 с.
Троицкий, А. Уклад – спеваки и шептуны разорители / А. Троицкий // Литов. епарх. ведомости. – 1875. – 23 февр. – С. 69–70.
Расонска-Віцебская экспедыцыя (чэрвень, 1989).– Сш. 3. Запісы Сысова У.М. // АІМЭФ. – Ф. 8. Воп. 89. Спр. 244.
Полацкі этнаграфічны зборнік / Полац. дзярж. ун-т ; [уклад., прадм. і паказ. У.А. Лобача]. – Наваполацк : ПДУ, 2011. – Вып. 2 : Народная проза беларусаў Падзвіння, ч. 2. – 368 с.
Серебренников, Ф. Обычаи и обряды крестьян Себежского уезда при крестинах, свадьбе и похоронах / Ф. Серебренников // Памятная книжка Витебской губернии на 1865 г. – СПб., 1865. – С. 75–90.
Жыцця адвечны лад : Б еларускія н ародныя п рыкметы і п авер’і / у кл., п радм. і п ер. У . Васілевіча. – Мінск : Маст. літ., 1998. – Кн. 2. – 607 с.
Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т . – Мінск : Б ел. н авука, 2001. – Т. 1 : Магілёўскае Падняпроўе / Т.Б. Варфаламеева, В.І. Басько, М.А. Козенка [і інш.]. – 797 с.
Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т . – Мінск : Выш. шк., 2008. – Т. 4 : Брэсцкае Палессе / В.І. Басько [і інш.] ; ідэя і агул. рэдагаванне Т.Б. Варфаламеевай : у 2 кн. – Кн.1. – 559 с.
Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. – Мінск : Выш. шк., 2010. – Т. 5 : Цэнтральная Беларусь / В.І. Басько [і інш.] ; ідэя і агул. рэдагаванне Т.Б. Варфаламеевай : у 2 кн. – Кн.1. – 847 с.
Шейн, П.В. Белорусские народные песни / П.В. Шейн. – СПб. : Тип. П. Майкова, 1874. – 548 с.
Аб’екты сакральнай тапаграфіі ў сістэме духоўнай культуры беларусаў Полацкага Падзвіння ХХ – пачатку ХХІ стагоддзя : справаздача аб НДК / Полацк. дзярж. ун-т ; кіраўн. У.А. Лобач. – Наваполацк. – 135 с. – ГР 20091311.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ПДУ ў Глыбоцкі раён (ліпень 2001 г.). – Сш. 1. Запісы студэнтаў групы 2000-Гіс Сясіцкага У., Хартовай М., Волкава А., Раманенка В., Гвоздзевай А. – Ф. 1. Воп. 2. Спр. 1.
Драбудзька, Н.В. Тэксты з гаворкі Кашталянаўшчына Глыбоцкага раёна / Н.В. Драбудзька // Жывое наша слова : дыялектал. зб. : (да 90-годдзя чл.-кар. НАН Беларусі Ю.Ф. Мацкевіч) / НАН Беларусі, Ін-т мовазнаўства імя Якуба Коласа ; рэд. Л.П. Кунцэвіч, І.Я. Яшкін. – Мінск, 2001. – С. 280–289.
Валодзіна, Т. Смецце / Т. Валодзіна // Міфалогія беларусаў : энцыкл. слоўн. – Мінск, 2011. – С. 451.
Троицкий, А. Уклад / А. Троицкий // Литов. епарх. ведомости. – 1875. – 16 мар. – С. 95–96.
Sielicki, F. Kryż w werzeniach ludu Wilejszczyzny / F. Sielicki // Slavia Orientalis. – 1989. – Т. 38, № 3–4. – S. 447–451.
Матэрыялы апытання па тэме : «Пахавальна-памінальная абраднасць беларусаў Падзвіння» (2012–2013 гг.). – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 11.
Матэрыялы фальклорна-этнаграфічнай экспедыцыі ПДУ ў Глыбоцкі і Ушацкі раёны (5–22 ліпеня 2010 г.). – Сш. 4. Запісы Аўсейчыка У.Я., Круткіна А., Шумілава Дз., Жахоўскага Б., Салаўёва С., Путронка К., Пятрова І., Траццяковай А. – Ф. 1. Воп. 3. Спр. 3.
Дучиц, Л.В. Памятники X–XIII вв. в бассейне Западной Двины (зона затопления Даугавпилской ГЭС). Свод древних каменных крестов на территории Белоруссии / Л.В. Дучиц // Архіў Інстытута гісторыі НАН Беларусі. – Воп. 1. Спр. 2233.
Дучиц, Л.В. Роль камня в погребальном обряде / Л.В. Дучиц // Архіў Інстытута гісторыі НАН Беларусі. – Воп. 1. Спр. 2230.
Раманюк, М. Беларускія народныя крыжы / М. Раманюк. – Вільня : Наша Ніва, 2000. – 221 с.
Пшонка, Т.М. Асаблівасці выкарыстоўвання традыцыйнай ежы ў святах народнага календара Лепельшчыны / Т.М. Пшонка // Народная культура Віцебшчыны : матэрыялы навук.-практ. канф. «Працэсы мадэрнізацыі народнай культуры і вопыт устаноў культуры і адукацыі Віцебшчыны па захаванню традыцый», Віцебск, 26–27 мая 2005 г. : [прысвяч. 160-годдзю М. Нікіфароўскага] / рэдкал. : Л. Вакар [і інш.]. – Віцебск, 2007. – С. 219–224.
Lietuvių literatūros ir tautosakos instituto Lieuvių tautosakos rankraštynas. – 7647. Tautosaka 2006 m. liepos mėnesį prie Neris ištakų surinkta Lietuvos ir Baltarusijos mokslininkų grupės, vadovaujamos Vykinto Vaitkevičiaus.
Аўсейчык, У.Я. Восеньскія Дзяды ў беларусаў Падзвіння : рэгіянальныя асаблівасці і лакальныя варыянты / У.Я. Аўсейчык // Весн. Полац. дзярж. ун-та. Сер. А. Гуманіт. навукі. – 2012. – №9. – С. 35–44.
Дулебо, А.И. Современный общественный и семейный быт белорусских колхозников : дис. ... канд. ист. наук : 07.00.07 / А.И. Дулебо. – Минск, 1966. – 367 л.
Варфаламеева, Т.Б. Пахавальныя галашэнні ў сучасных запісах. Тыпы напеваў і раёны іх пашырэння / Т.Б. Варфаламеева // Пахаванні. Памінкі. Галашэнні / рэдкал. : А.С. Фядосік (гал. рэд.) [і інш.] ; уклад. тэкстаў, уступ. артыкул і камент. У.А. Васілевіча ; артыкул, сістэматызацыя і камент. напеваў Т.Б. Варфаламеевай. – Мінск, 1986. – С. 60–96.
Васілевіч, У.А. Беларускія жалобныя абрады і галашэнні / У.А. Васілевіч // Пахаванні. Памінкі. Галашэнні / рэдкал. : А.С. Фядосік (гал. рэд.) [і інш.] ; уклад. тэкстаў, уступ. артыкул і камент. У.А. Васілевіча ; артыкул, сістэматызацыя і камент. напеваў Т.Б. Варфаламеевай. – Мінск, 1986. – С. 5–59.
Невская, Л.Г. Балто-славянское причитание : Реконструкции семантической структуры / Л.Г. Невская. – М. : Наука, 1993. – 240 с.
Байбурин, А.К. Похороны и свадьба / А.К. Байбурин, Г.А. Левинтон // Исследования в области балто-славянской духовной культуры. Погребальный обряд. – М., 1990. – С. 64–99.
Варфаламеева, Т. Сямейна-абрадавы цыкл / Т. Варфаламеева // Беларусы / Т.Б. Варфаламеева [і інш.] ; НАН Беларусі, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя К. Крапівы ; навук. рэд. А.І. Лакотка. – Мінск, 2008. – Т. 11 : Музыка. – С. 41–88.
Sielicki, F. Pieśni pogrzebowe i dziadowskie śpiewane w b. powiecie Wilejskim / F. Sielicki // Acta Universitatis Wratislaviensis. Slavica Wratislaviensia. – Warszawa–Wrocław, 1982. – Т. 22. – S. 91–104.
Мажэйка, З.Я. Песні беларускага Паазер’я / З.Я. Мажэйка. – Мінск : Навука і тэхніка, 1981. – 494 с.
Шлюбскі, А. Матэрыялы да вывучэння фальклору і мовы Віцебшчыны : у 2 ч . / А . Шлюбскі. – Мінск : Інбелкульт, 1928. – Ч. 2. – 259 с.
Рэкамендаваныя артыкулы аўтара (аўтараў)
- У. Я. АЎСЕЙЧЫК, СТАРАВЕРЫ ЗАХОДНІХ БЕЛАРУСКІХ ЗЕМЛЯЎ У 1920 – 1930-я гг.: СПЕЦЫФІКА РАССЯЛЕННЯ І ДЫНАМІКА КОЛЬКАСЦІ, Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 1 (2022)
- У. Я. АЎСЕЙЧЫК, СТАРАВЕРЫ ПАЎДНЁВА-УСХОДНЯЙ БЕЛАРУСІ: ГІСТАРЫЯГРАФІЯ І СУЧАСНЫ СТАН ДАСЛЕДАВАННЯЎ, Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 1 (2021)
- У. Я. АЎСЕЙЧЫК, ГІСТОРЫЯ ВЫВУЧЭННЯ НАРОДНАЙ КУЛЬТУРЫ БЕЛАРУСКАГА ПАДЗВІННЯ, Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 1 (2019)
- У. Я. АЎСЕЙЧЫК, СТАРАВЕРСКІЯ АБШЧЫНЫ ВІЦЕБСКАЙ ВОБЛАСЦІ Ў 1945 – ПЕРШАЙ ПАЛОВЕ 1950-х гг., Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 1 (2023)
- У. Я. АЎСЕЙЧЫК, СТАРАВЕРСКІЯ АБШЧЫНЫ ПАЎНОЧНА-ЗАХОДНЯЙ БЕЛАРУСІ Ў СЯРЭДЗІНЕ 1940-х – 1950-я гг., Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 2 (2023)
- У. Я. АЎСЕЙЧЫК, СТАРАВЕРСКІЯ АБШЧЫНЫ ВІЦЕБСКАЙ ВОБЛАСЦІ Ў ДРУГОЙ ПАЛОВЕ 1980-х – 2020-х гг., Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 3 (2024)
- У. Я. АЎСЕЙЧЫК, «ПРЫВАТНАЯ» (ІНДЫВІДУАЛЬНАЯ) ПАМІНАЛЬНАЯ АБРАДНАСЦЬ БЕЛАРУСАЎ ПАДЗВІННЯ (ПА МАТЭРЫЯЛАХ КАНЦА ХХ – ПАЧАТКУ ХХІ СТАГОДДЗЯЎ), Веснік Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Серыя А. Гуманітарныя навукі: № 9 (2015)